ang nasa isip ni balbona...: Laag-laag lang!

Hey, kakagaling ko lang pala sa Talaandig Festival (isang festival ng grupo ng katutubo sa Lantapan, Bukidnon) nu'ng nakaraang linggo, at talagang nasiyahan kami d'un ng husto, kaso hindi pa nga lang handa ang mga kuha namin, kaya 'yung mga kuha na lang namin n'ung naunang buwan ang ipo-post ko rito. Medyo matagal-tagal din itong hindi nagawa, kaya sapalagay ko, ito na muna ang nararapat.

Nakakuha kasi ako ng gimik sa Lantapan, kumakapanayam (hehehe, malalim ba?) kasi kami nga mga tao tungkol sa mga epekto ng mga nakakalasong kemikal (pestisidyo) sa kanila. Kinakapanayam namin ang mga taong nagtatrabaho mismo sa loob ng mga plantasyon at ang mga tao o komunidad nakatira sa paligid nito.

Dati ko ng kilala ang leader ng grupo namin sa project na ito, kaso sa pangalan at reputasyon lamang, ngayon lang talaga kami nagkaroon ng pagkakataon na magkakilanlan ng husto at okey na okey pala siya. Sa una ay nahihiya ako, pero 'yun pala, katulad ko rin siya, berde din ang dugo, hehehe, mali pala…walang hiya pala, hehehe…biro lang po...ang binabanggit ko ay si Doktor Romeo Quijano.

Sa mundo ng mga NGO (non-government organizations), kilalang-kilala ang butihing doktor na ito sa larangan sa pagtulong sa mga nasalanta o naapektuhan ng mga nakakalasong kemikal galing sa mga plantasyon. Isa sa mga sikat na nailantad niya ay ang dokumentasyon sa isang maliit na barangay sa Mindanao, na naapektuhan ng husto ng mga nakakalasong kemikal (pestisidyo): mataas ang bilang ng mga namatay, nagkasakit ng malala (skin diseases, sa baga, sa puso), nagkakanser at kung ano-ano pa!

Ang barangay ay katabi ng isang plantasyon ng saging kaya halos lahat ng kemikal ay nasanghap na o halos naipaligo pa yata, ng mga naninirahan dito (aerial spraying) at ang nakakatakot pa nito, ang kanilang pinakatubig (ground water) na ay nalason na rin. Hindi ko na babanggitin pa kung saan ang lugar na ito, baka kasi mademanda ako eh, wala pa naman akong panlaban, kasi ‘yun ang ginawa nu’ng may-ari ng plantasyon. Dinemanda nito si Dr. Romy Quijano ng milyon-milyon na danyos perwisyo sa salang libelo daw, mabuti na lang sumaklolo ang ibang NGO at sumuporta sa butihing doktor. Naging mahaba at mabusisi ang proseso at pagdinig ng kaso, at hanggang sa ngayon ay dinidinig pa rin ito.

Kaya ngayon, kapag may nagtatanong na mga kaibigan ko sa mga raket o gimik ko, buong pagmamalaki ko talaga na sinasabi na isa na ko sa mga "Romy's angels" ngayon, hehehe!

Balik tayo sa gimik na ‘yun, eto na lang ang mga kuha namin….

Sa daan pa lang...medyo nagkakasundo na kami, kasi mahilig din pala siyang mangilala sa mga iba't-bang uri ng halaman (challenge namin sa isa't-isa: 1000 scientific names ng halaman ang dapat saulo), maski na toxicologist siya.

Feeling may alam din, hehehe....

Tapos, eto na, hataw na...iniisa-isa na namin ang mga bahay...

Ang mga bata, walang kaalam-alam na malaking peligro sa kalusugan nila na malanghap ang mga saging na naispreyan ng nakakalasong mga kemikal...

Pahinga na muna, kapoy kaayo oi...with a big white friend!

...at n'ung pauwi na kami, isa pa uling halaman, ang pinagtalunan kung anong pangalan...mukha siyang ipil-ipil na mukhang malunggay na ewan...kailang pang kilalanin, hehehe

Siyempre, kailangang makita ng malapitan at kumuha ng sample...at nag-pose pah ang lolah!

Tapos, sa mga grupo naman kami ng mga Talaandig tumuloy. Ito ang tribu na kinabibilangan ng isang sikat na magaling na artist na si "Waway Saway". Tribal music ang genre ng musika niya, kasirkulo nya sina Popong Landero, Joey Ayala, Bayang Barrios at iba pa...

Sa may bukana ng tribu Talaandig, mapapansin na kaagad ang mayamang kultura ng tribu!

Sinalubong kami ni Datu Vic, ang lider ng tribu, kasama ang kanyang maybahay na si Bae Nanapnay at kapatid na isa pang datu. Nagkaroon kami ng isang maliit na ritual bilang pagpapaalam sa mga espiritu ng kapaligiran na kami ay nasa lugar at binibigyan kami ng bendisyon na naging malaya na mag-ikot-ikot sa kanilang komunidad at naway maging matagumpay ang kalabasan o resulta ng aming pag-aaral.

Avah, at nakatawa pa...bilang paghahanda sa ritual...at siyempre, common sa mga ritual ay ang pag-aalay ng manok!

Tapos, eto na, habang nagsagawa ng ritual at ang pagkitil sa manok...

...ang medyo nakakarimarim na sandali ng ritual...uhmmnnn, dugo!

...at pagkatapos, eh medyo namahinga ng kaunti, dahil niluto pa ang mga manok na kinatay para sa pangalawang bahagi ng ritual, na kung saan eh, kailangang kumain ang bawa't isa sa amin sa pagkaing ihahanda. Isang malaking problema sa akin sa mga panahong 'yun (tingnan nyo, seryoso nga) dahil hindi po ako kumakain ng karne, mabuti na lang at may nakahaing kanin sa pinaglagyan ng mga manok na luto, kaya 'yun na lang ang aking tinikman...dagdag impormasyon: kung anong parte ng manok na ginamit sa ritual ang kinain mo, makukuha mo raw ang katangian ng manok na 'yun, kaya 'yung mga kasama ko, mata ang kinuha para daw makita namin ang mga tinatagong lihim sa project na ito, at paa, para magkaroon ng sapat na lakas sa mga pagtahak na gagawin namin sa bundok kinabukasan, naks naman! Ako kaya? kanin lang 'yung kinain ko, kaya ako ay magkakaroon ng...unhhh...magiging...unnhhh...ewan?

Tapos, kwentuhan na ng husto, at ipinakita nila ang mga kanilang mga ginawang instrumento sa musika, mahilig kasi silang umawit at tumutog.

Feeling na naman na marunong tumugtog, tsar!...kudyapi nga pala ang tawag dito!

Si Dok, medyo marunong...at bihasa sa bandurya 'yan!

Kinabukasan, hataw naman kami sa pag-akyat sa bundok, sa pag-iimbestiga sa mga plantasyon!

Haaay, kalahating araw na lakad 'yan!

Nang matapos na kami, pagkakataon na para sa kin, 'yung kultura naman ang binigyan ko ng pansin...bukod sa pagtugtog, awit at sayaw, isa pa na medyo kakaiba sa kanila eh...SOIL ART!!! Mga ipininta na gamit ang lupa sa pagtimpla ng kulay!